معرفی فردوس
شهرستان فردوس به مرکزیت شهر فردوس، در شمال غربی استان خراسان جنوبی است. این شهرستان که در سال ۱۳۲۳ تشکیل شد، ابتدا شامل محدوده وسیعی بود که به تدریج بخشهای آن به شهرستانهای مستقلی تبدیل شده و امروزه شامل ۴ شهرستان (شهرستانهای فردوس، طبس، سرایان و بشرویه) میشود. پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، شهرستان فردوس متعلق به استان خراسان رضوی بود که در اسفند ۱۳۸۵ به استان خراسان جنوبی ملحق شد. این شهر در فاصله ۳۴۵ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۹۵ کیلومتری شمال غربی بیرجند و در مسیر محور اصلی ارتباطی استانهای یزد، کرمان، اصفهان، بوشهر، هرمزگان و فارس به مشهد واقع است. در سال ۱۳۹۵، ۲۸٫۶۹۵ نفر جمعیت داشتهاست. فردوس که تا ۱۳۰۸، تون نامیده میشده، امروزه به خاطر انار و زعفران مرغوبش شناخته شدهاست.
گویش مردم فردوس:
مردم فردوس به گویش تونی سخن میگویند. این گویش در میان گویشهای فارسی در خراسان، یکی از قدیمیترین گویشها بهشمار میرود که تا حد بسیار زیادی ویژگیهای قدیمیتر زبان فارسی را حفظ کردهاست. با این که این گویش از نظر واژگان موجود در آن زیرمجموعهای از زبان پارسی است، به دلیل تفاوت ساختاری که در صرف افعال و جملهبندی با زبان رسمی کشور داشته، نسبت به سایر گویشهای خراسان وامواژههای کمتری به خود راه داده است. آهنگ و وزن ادای کلمات در این گویش، به گونهایست که درک آن برای شنوندهٔ ناآشنا بسیار دشوار مینماید بهطوریکه اغلب آن را یک زبان و نه گویش میپندارند.
شهرستان فردوس، از جمله شهرستانهای تاریخی کشور است که از ۱۹۰ اثر تاریخی شناسایی شده در آن، تاکنون ۹۰ اثر به ثبت آثار ملی رسیدهاند.از جمله جاذبههای گردشگری این شهرستان عبارتند از:
۱. آبگرم معدنی فردوس
یک چشمه آبگرم با خواص درمانی که در فاصله ی ۲۰ کیلومتری شمال شهر فردوس واقع است.
۲. قنات بلده فردوس
قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی ( مربوط به دوره ساسانی ) و ثبت شده به عنوان میراث جهانی یونسکو است که بخش های عمده ای از زمین های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می کند. خروجی این قنات در نزدیکی روستای باغستان علیا قرار دارد.
۳. هتل عماد نظام
این هتل ٣ ستاره تنها هتل سنتی شرق کشور است. رستوران هتل عماد نظام یکی از بهترین و آرام ترین مکانها برای صرف غذا در شهر فردوس میباشد، محیط داخلی این رستوران بسیار جالب و به یاد ماندنی بوده که با یک سقف منحنی پوشیده شده و فضای مرتفع و دلبازی دارد.
۴. مدرسه علیا
این مدرسه در اواخر دوره حکومت صفویه به دست فردی به نام «میر علی بیک» ساخته شده و تا سالهای پیش از زلزله سال ۱۳۴۷، به عنوان مدرسه مورد استفاده بودهاست. از مشخصات بارز در معماری این مدرسه، تکرار فرم هشت ضلعی در قسمتهای مختلف پلان آن است.
۵. موزه مردم شناسی
این موزه در محل یکی از بناهای تاریخی فردوس، حمام خیروز، ایجاد شدهاست. این موزه در دو بخش طراحی شده که در بخش اول، آداب و رسوم محلی و مشاغل مربوط به حمام، همچنین حرفههای سنتی و قدیمی فردوس از جمله آهنگری، نمدمالی، حجامت و دلاکی و در بخش دوم، معماری و ساختار حمام به نمایش گذاشته شدهاست.همچنین موزه، شامل بخشهایی مانند اتاق نشیمنخانه، مطبخخانه و نگارخانه میباشند. مساحت زیربنای موزه فردوس، ۱۲۰۰ متر مربع و کل محوطهسازی آن ۲۵۰۰ متر مربع میباشد.
۶. کویر پلوند
این کویر در ۴۰ کیلومتری غرب فردوس و در نزدیکی روستای پلوند قرار گرفتهاست. وجود تپه ماهورهای ماسهای، دقها و کفههای نمکی و نواحی کویری در کنار نواحی کوهستانی، از جاذبههای دیدنی این منطقه میباشد. همچنین از جمله جاذبههای طبیعی منحصر به فرد این ناحیه، تپههای ماسهای به شکل دم یوزپلنگ میباشد که با عنوان اثر طبیعی دم یوز شناخته میشود
7. مدرسه علمیه حبیبیه
مدرسه علمیه حبیبیه به دست حبیبالله امانی تونی و در دوره صفویه ساخته شده است. این مدرسه قدیمیترین مدرسه علمیه خراسان جنوبی محسوب میشود.
8. بارگاه امام زادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم
در انتهای راسته بازار قدیم و پشت مسجد جامع تون، آرامگاهی است مشهور به مزار، که متعلق به سلطان محمد و سلطان ابراهیم از نوادگان امام موسی بن جعفر است. معماری این بنا مربوط به دوره تیموریان است. گنبد این بنا، از دو پوسته گسسته تشکیل شده و تنها گنبد تاریخی استان خراسان جنوبی است که با کاشی طرحدار تزئین شدهاست.
9. سنگ سوراخ
سنگ سوراخ، اثری طبیعی بهصورت حفرهای بزرگ در بالای کوهی به همین نام است که در فاصله ۳۵ کیلومتری غرب شهر فردوس قرار گرفتهاست. این حفره بزرگ بهدلیل فرسایشهای آبی در سنگهای آهکی کوه بهوجود آمده و قطری حدود ۲۰ متر دارد.
۱۰. مسجد جامع قدیم
این مسجد، که امروزه بیشتر به نام مسجد جامع قدیم شناخته میشود، متعلق به دوره سلجوقیان بوده و با وجود تخریب بخشهایی از آن در زمینلرزه فردوس، پس از احیای آن توسط مردم هنوز هم مورد استفاده نمازگزاران قرار میگیرد.
۱۱. مسجد سیدی
مسجد سیدی مربوط به دوره تیموریان است که در جنوب غربی شهر تاریخی تون ، کمربندی فردوس واقع شده است. این اثر در تاریخ ۵ تیر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۹۹۶ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
۱۲. دم یوز در کویر پلوند
وجود تپه ماهورهای ماسهای، دقها و کفههای نمکی و نواحی کویری در کنار نواحی کوهستانی، از جاذبههای دیدنی این منطقه میباشد. همچنین از جمله جاذبههای طبیعی منحصر به فرد این ناحیه، تپههای ماسهای به شکل دم یوزپلنگ میباشد که با عنوان اثر طبیعی دم یوز شناخته میشود
۱۳. روستای ییلاقی باغستان
روستای باغستان، در ۱۰ کیلومتری شهر فردوس واقع بوده و با داشتن مناظر طبیعی زیبا و درختان چنار،بید و سپیدار سر به فلک کشیده و باغ های میوه، از جمله مناطق ییلاقی و گردشگری شهرستان فردوس محسوب می شود. آب قنات تاریخی بلده، از این روستا عبور می کند و در مسیر آن چند آسیاب آبی قرار گرفته اند.
۱۴. مسجد کوشک
مسجد کوشک، قدیمیترین مسجد در استان خراسان جنوبی است. بر بالای محراب این مسجد، کتیبهای آراسته به گچبری گل و بوته با تاریخ (۵۵۴ ه. ق) قرار دارد. بر اساس شواهد معماری موجود و فرم مسجد، بنای اولیه مسجد به اوایل اسلام برمیگردد. در جلوی ایوان ورودی مسجد کوشک و در داخل زمین، حمامی با همین نام وجود دارد که متعلق به دوره تیموریان است. در شمال شرقی ورودی مسجد نیز آبانباری با همان نام وجود دارد که از پیشینه بالایی برخوردار است.